IV. Kıbrıs’ta Türk Vakıf Varlığı İle İlgili Tespitler
Kıbrıs Vakıflarını Araştırma ve Değerlendirme Projesi çalışmaları öncesindeki bilgilere göre Fetih (1571 )’ten 1974’e kadar Kıbrıs’ta kurulan sadece 608 vakıf biliniyordu. Yaptığımız araştırmalar, 15 Haziran 2013 günü itibariyle bu rakamı 2220’ye çıkarmıştır. Başka bir ifadeyle, vakıf sayısı, önceki bilinenlerin üç buçuk katından daha fazla artmıştır.
Medeniyetimizin mayasını oluşturan hayrat sisteminin, üçayağı vardır: Topluma doğrudan hizmet sunan kuruluşlar olarak “Hayrat”, bu kuruluşların idamesini sağlayan gelir kaynakları olarak “Akarât” ve kurumun hukukî çerçevesini oluşturan “Vakıf”.
Proje kapsamında yürütülen araştırmaya göre, hayrat olarak Kıbrıs’ta 393 cami ve mescit, 63 mektep, 14 medrese, 41 tekke, zaviye, türbe ve 275 mezarlık tespit edilmiştir. Listeleri yapılan bu hayrat, Kıbrıs Haritası üzerine işlenmiştir. Bu harita incelendiğinde, Müslüman Türklerin Ada’nın her yerinde yoğun bir nüfus kesafeti oluşturdukları, açık bir şekilde anlaşılmaktadır.
1878 tarihi itibariyle Kıbrıs Adası’nda bulunan büyük vakıf arazilerini, çiftlikler, ve ekinlikler oluşturmaktadır.
Bunların dışında, şehir, kasaba ve köylerde “Müsakkafât”, arazi olarak da bunların bizzat kendi zeminleri, bağ ve bahçe gibi müştemilatı (mustagallat) da önemli yer tutmaktadır.
Coğrafî alan olarak, Güney’deki ekilip biçilemeyen geniş dağları dışarıda bırakacak olursak, 1878 öncesinde Kıbrıs’ın yüzölçümünün % 14 ünün, vakıf mallarından oluştuğu müşahede edilmektedir. Bu oran, Osmanlı coğrafyasının geneliyle aynı seviyededir. Ne var ki, İngiliz Sömürge dönemi (1878-1960) ve bunu takip eden Kıbrıs Cumhuriyeti zamanında (1960-1974), uluslararası sözleşmelerin ve ilgili yasaların uyulmasını emrettiği İslam hukukunun ve Osmanlı tatbikatının bir bölümünü teşkil eden evkaf hükümlerine (ahkâmü’l-evkâf) ve evrensel hukuk kurallarına aykırı düzenleme ve uygulamalarla vakıf malların % 92’si vakıfların mülkiyetinden çıkmış ve ihtilaflı hale gelmiştir.
“Vakıf, hayrât ve akarât”, bütün Müslüman Türk dünyasında olduğu gibi, Kıbrıs’ta da fetihten itibaren Türklerin Ada’ya nasıl dağılıp yerleştiğini ve hangi eksene dayalı bir medeniyet kurduğunu bize göstermektedir. Bunun için Proje çerçevesinde birincisinde camilerin, İkincisinde ise hayratın gelir kaynaklarını teşkil eden vakıf çiftliklerin, 1878’de -yani Ada yönetiminin İngiltere’ye devredildiği sırada- Ada’ya dağılımını gösteren iki harita çizilmiştir. Her iki harita da Müslüman Türklerin bütün Ada’nın her yanına yerleşmiş olduklarını ve bütün Ada coğrafyasına hâkim bulunduklarını açıkça göstermektedir.
V. Kıbrıs’ta Türk Vakıf Varlığını Tasfiye Çabaları ve Fiili Uygulamalar
Kıbrıs’ın geçici olarak İngiltere Yönetimi’ne bırakıldığı 1878 tarihinden itibaren vakıf malların mutasarrıfların mülkiyetine geçirilmesine yönelik bir hukuk politikasının takip edildiği anlaşılmaktadır. Buradaki temel felsefe, hukukî dayanak ne olursa olsun, esas olanın vakıfların hukukunun korunması değil, vakıf mallarını kullananların, bu kullanım haklarını sürekli olarak ellerinde bulundurmalarını temin etmektir.
İngiliz İdaresi döneminde, 1878-1914 arasında yapılan hukukî çalışmalar vakıfları doğrudan değil, dolaylı olarak ilgilendiren düzenlemelerdir. 1914’te Ada’nın ilhakı kararıyla beraber, vakıflar konusunda direkt düzenlemeler yapılmaya başlanmış, 1915 ve 1928 tarihli Emirnamelerle esaslı değişiklikler yapılmıştır. 1926’da hububattan “A’şar” kaldırılmış (1926/5), 1933 yılındaki bir düzenleme (1933/44) ile “Celaliye Vakıfları”nın kontrolü Evkâf Murahhaslarına verilmiş, 1934 yılında (1934/19) 1928 tarihli Emirnamede bazı değişiklikler yapılmış, nihayet 1944 yılındaki icareteynli vakıfların “mülke”, tahsisat kabilinden vakıfların “mîrî” araziye dönüştürülmesine dair yasalar çıkartılmıştır... [Kaynak: Dr. Nazif Öztürk, II. Aşama II. Dönem Raporu, 2013] … (devam edecek)
Ata ATUN
e-mail: ata.atun@atun.com veya ata.atun@gmail.com
http://www.ataatun.org
Facebook: Ata Atun
9 Mayıs 2016
Son derece planlı ve düzenli bir çalışma sonucunda bulunan, tespit edilen ve ulaşılan verilerin toplamı 20 milyon. Bu denli büyük bir bulguyu sağlıklı bir şekilde değerlendirebilmek için Kıbrıs Vakıfları Bilgi Sistemi, kısaca KIVABİS kurulmuş ve tüm bulgular elektronik ortama geçirilmiş. Bu aşamadan sonra çalışmalar daha derin, daha verimli ve çok daha süratli olmaya başlamış.
Tasarımı Osmanlı İmparatorluğunun toprakları üzerinde kurulmuş vakıfların incelenmesi için de kullanılabilecek içerik, nitelik ve kapasitesinde olan KIVABİS, Kıbrıs adası üzerindeki Vakıf mallarının incelenmesi ve kayıtlarının tespiti projesinin en önemli çıktılarından biridir.
Kısaca KİVABİS adı verilen Kıbrıs Vakıfları Bilgi Sistemi, projenin amacına uygun olarak, tarihî vakıfların kuruluşu, gelişmesi, değişim ve dönüşümlerinin yer, zaman, kaynak, belge, nitelik ve nicelik boyutlarında izlenebilecek kapasitede tasarlanmıştır.
KİVABİS modeli, bir vakfın kuruluşundan sonra geçirmesi muhtemel, yönetim (mütevelli) değişiklikleri, yeni mal/mülk edinilmesi, mevcut malların kiralanması, istibdali gibi statü değişiklikleri, bu değişikliklere imkân veren hukukî çerçeve, vakıf kapsamında tesis edilen hayrat ve buralarda görev yapan kişilerle ilgili işlemler vb. bütün safahatın araştırılmasına imkân vermektedir.
Tasarımda projenin iş modeli göz önünde bulundurulmuştur: Sistem, yer ve zaman kısıtlaması olmadan çalışmayı sağlamak için web tabanlı olarak tasarlanmıştır. İlişkili veri modeline dayalıdır. Sistem, şu anda Başbakanlık Bilgiişlem Başkanlığında, proje için özel olarak satın alınmış bulunan bir sunucuda kuruludur; http://195.140.196.101 /kivabis/ adresinden web üzerinden şifre ile erişilebilmektedir.
Kıbrıs Vakıflar İdaresi’nin müdahillik talebi için belgelere dayalı olarak hazırlanan dosya ile Lordos ve Iokovou’nun hak iddia ettikleri yerlerin Lala Mustafa Paşa ve Abdullah Paşa vakıflarına ait olduğu ispatlanmış; müdahillik hakkı hukuken belgelendirilmiş ve Mal Tazmin Komisyonu müdahilliği kabul etmiştir.
Bu raporun yazıldığı tarih (15.06.2013) itibariyle sistemde 1744 GB (1.7 TB) boyutunda bilgi ve belge bulunmaktadır. Çoğu belgeler imaj olarak, 424.616 doküman mevcuttur. Bunların 37.049 adedi defter koçan imajıdır. Bu imajlardan, 288.661 tapu koçanı veri tabanına kaydedilmiştir. Bu koçanlarla bağlantılı olarak, 41.496 adet yer adı ve 85.873 adet şahıs adı veri tabanına girilmiştir.
Sistemde Google Earth ve Google Maps araçlarıyla entegre çalışan gelişmiş bir de harita ara yüzü bulunmaktadır ve iki işleve sahiptir.
Birincisi, Kıbrıs vakıf mallarına ait bilgileri harita üzerinde göstermek;
İkincisi, buradan hareketle, bu mallara ait veri tabanında tutulan bilgi ve belgelere kolayca erişilmesini sağlamak.
Özet olarak, KIVABİS geniş bir ekibin, uzun soluklu bir araştırma ve uygulama projesinde birlikte çalışabilmesi amacıyla tasarlanmış olup, bu amaç bütünüyle gerçekleşmiştir. Hem yazılımın işlevselliği hem de Kıbrıs vakıfları hakkında içerdiği zengin bilgi ve belge ile model bir uygulama olarak ortaya çıkmıştır.
KIVABİS; geniş bir ekibin uzun soluklu bir araştırma ve uygulama projesinde birlikte çalışabilmesi amacıyla tasarlanmış; bu amaç bütünüyle gerçekleşmiştir. Hem yazılımın işlevselliği hem de Kıbrıs vakıfları hakkında içerdiği zengin bilgi ve belgelerle model bir uygulama olmuştur.…. [Kaynak: Dr. Nazif Öztürk, II. Aşama II. Dönem Raporu, 2013] … (devam edecek)
Ata ATUN
e-mail: ata.atun@atun.com veya ata.atun@gmail.com
http://www.ataatun.org
Facebook: Ata Atun
6 Mayıs 2016
“Projenin II. Aşamasında ise I. Aşamada tespit edilip elektronik ortama aktarılan veri ve belgelerin yüzde 50’si, yine bu aşamada proje için özel olarak tasarlanan ve geliştirilen Kıbrıs Vakıftan Bilgi Sistemine (KIVABİS) yüklenmiş ve ait oldukları vakıflarla ve birbirleriyle ilişkilendirilmesi olmuştur.”
Proje uygulama süreci devam ederken, bir yandan da eldeki belgeler ve KIVABİS’e yüklenen veriler sorgulanarak projenin amaçları açısından çok değerli ön bulgulara ulaşılmış. Sonra da bu bilgiler ve bulgular değerlendirilmek üzere, toplamı 500 sayfayı geçen, basit dilde 19 adet rapor ve sunum olarak hazırlanarak doğrudan ilgili birimlere ve yöneticilere iletilmiş.
Bu rapor ve sunular, başlatılan çalışmaların ne denli doğru olduğunu, Kıbrıs müzakerelerinde toprak-mülkiyet konusunu alt üst edecek düzeyde bir çalışma yapıldığını ve adanın gerçekte kimlere ait olduğunu ortaya çıkaracak bilgiler elde edileceğini ortaya koymuş.
Vakıf mülkleri konusunda bu zorlu ve yıllar süren araştırmanın “Çalışma Takvimi” aşağıda. (Kaynak, Dr. Nazif Öztürk, II. Aşama, II. Dönem sonu Raporu özeti, 2013)
Tablo 1. Çalışma Takvimi ve Hazırlanan Raporların ve Dosyaların Kronolojik Dökümü:
I. Aşama I. Dönem Çalışmaları (05.08.2009 – 28.02.2010)
Tarih İşin Tanımı
23.02. 2009 Kıbrıs’ta Ön Araştırma (5 Gün)
09.03.2009 Kıbrıs Vakıf Mallarının tespiti Hakkında Ön Rapor, 9 s.
15.04.2009 Kıbrıs Vakıf Mallarının Tespiti Projesine İlişkin Ek Bilgiler, 2 s.
05.08.2009 Çalışma Ekibinin Kıbrıs’ta İş Başı Yapması
20.08.2009 Kıbrıs Vakıflarını Araştırma ve Değerlendirme Yönergesinin (9 s.) Hazırlanması
ve Yürürlüğe Konulması
20.10.2009 İş Akış Planı, 7 s.
13.11.2009 Ara Rapor – Lordos Davası. 13 s.
17.11.2009 Aresti Raporu, 3 s. + Ekler
18.01.2010 I. Aşama I. Dönem Sonu Bilgi Notu. 5 s.
04.02.2010 Kıbrıs İngiliz Üslerinde Kalan Vakıf Malları Raporu 3 s + 14 Ek.
04.02.2010 Haydarpaşazade Mehmet Bey Vakfı / Orams Çifti Davası 3 s + 3 Ek
14.02.2010 Kıbrıs ta Abdullah Paşa Vakıfları, 39 s. +17 Ek
16.02.2010 Kıbrıs ta İngiliz Yönelimi Döneminde Vakıflara ilişkin Hukuki Düzenlemelere
Dair Değerlendirme, 16 s. + 1 Ek
15.02.2010 1. Aşama 1. Dönem Sonu Raporu, 53 s. + 17 ek
19.07.2010 Yeni Tespitler Işığında Kıbrıs Vakıfları, 28 s.
16.08.2010 Kapalı Maraş Türk Vakıflarının Malıdır. 6 s.
31.08.2010 I. Aşama II. Dönem Sonu Raporu, 50 s. + 14 Ek
05.09.2010 Kıbrıs Vakıflarını Araştırma ve Değerlendirme Projesi
I. Aşama II. Dönem Sonu Raporu – Yönetici Özeti- 6 s.
Son derece planlı ve düzenli bir çalışma sonucunda bulunan, tespit edilen ve ulaşılan verilerin toplamı 20 milyon. Bu denli büyük bir bulguyu sağlıklı bir şekilde değerlendirebilmek için Kıbrıs Vakıfları Bilgi Sistemi, kısaca KIVABİS kurulmuş ve tüm bulgular elektronik ortama geçirilmiş. Bu aşamadan sonra çalışmalar daha derin, daha verimli ve çok daha süratli olmaya başlamış…. (devam edecek)
Ata ATUN
e-mail: ata.atun@atun.com veya ata.atun@gmail.com
http://www.ataatun.org
Facebook: Ata Atun
5 Mayıs 2016
Yapılan çalışmalar, girişimler, feryatlar bir ses getirmiş olmalı ki T.C. Başbakanlık ve Dışişleri Bakanlığı konuyu 2008-2009 yıllarında sessiz sedasız profesyonelce ele almış ve bir çalışma başlatmış.
Vakıflar İdaremiz adına Dr. Nazif Öztürk’ün 15 Haziran 2013 tarihinde yayınladığı “Kıbrıs Vakıflarını Araştırma ve Değerlendirme Projesi, Araştırma Süreci ve Elde Edilen Bulgular” başlıklı raporunda araştırmaların nasıl başlatıldığı sayfa 3’de aşağıdaki cümlelerle belirtilmiştir;
“Bir yürütücü, onun da dâhil olduğu Bilim Heyeti ve alanlarında her bakımdan donanımlı Osmanlıca, Vakıf, Tapu ve Dil uzmanlarından oluşan proje ekibi; arşiv ve saha araştırmalarına dayalı olarak projenin birinci aşamasını 5 Ağustos 2009 – 5 Eylül 2010 tarihleri arasında Kıbrıs’ta, ikinci aşamasını ise, 15 Kasım 2011 — 15 Haziran 2013 tarihleri arasında, Türkiye’de kendilerine ayrılan mekânlarda yürütmüştür.
Projenin I. Aşamasında, Kıbrıs Vakıflar Arşivi, Kıbrıs Milli Arşivi, Harita Dairesi Müdürlüğü, Tapu Kadastro Dairesi ve Kaza Tapu Müdürlüklerinde, ayrıca Türkiye’de Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-i Kadime Arşivi’nde araştırmalar yapılmış.
1571 ’den 1974’e kadar geçen dört asırlık zaman içerisinde biriken belgelerden oluşan 2443 Kütük Defteri ve 13.000 dosya içerisinde yer alan sekiz milyon belge/bilgi gözden geçirilmiş, yirmi milyon veri elde edilmiş, Kıbrıs evkâf mallan üzerinde yapılan mülkiyet intikalleriyle ilgili olanlar tespit edilmiş ve bunlar taranıp ya da çekimleri yapılarak belli işlemlerden geçirildikten sonra elektronik ortama yüklenmiştir.”
Devamla aynı raporda “Kıbrıs Vakıflarını Araştırma ve Değerlendirme Projesi, Araştırma Süreci ve Elde Edilen Bulgular” başlıklı raporunda ilk aşamada nelerin yapıldığı sayfa 3’de aşağıdaki cümlelerle belirtilmiştir
“Arşiv çalışmalarına paralel olarak Kıbrıs Vakıftan ile ilgili kitap, makale, tez ve raporlardan oluşan literatür taranarak geniş bir bibliyografya hazırlanmıştır. 4 Haziran 1878 de imzalanan Osmanlı- İngiliz İttifak Anlaşması’ndan itibaren Kıbrıs vakıflarıyla ilgili bütün mevzuat derlenmiştir. Bunların analizleri yapılarak gerekli notlar alınmıştır. Ayrıca Kıbrıs’ta araştırma alanı olarak belirlenen kurum ve kuruluşlarda üst düzey görevlerde bulunmuş veya daha önce bu konularda araştırma yapmış olan gerçek kişilerle görüşülmüş, bu şahısların özel arşivlerinde bulunan dokümanlar da sisteme kazandırılmıştır.
Lefkoşa, Mağusa, Dipkarpaz, Güzelyurt ve Girne’de saha araştırmaları yapılmış, başta Abdullah Paşa Vakfı olmak üzere önemli vakıf emlakin vakfiyelerindeki veriler ile gözlem sonucu elde edilen bulgular karşılaştırılarak vakıf yerlerin sınırları belirlenmiştir.”
Bundan sonra II. Aşama programlanmış ve II. Aşamaya geçiş başlatılmıştır.
Bu aşamanın en önemli ve can alıcı kısmı “Kıbrıs Vakıfları Bilgi Sistemi – KIVABİS”nin tasarımı, yazılımı ve mevcut işletim sistemlerine göre programlanması olmuştur. Elektronik ortama yüklenen belge ve veriler sisteme işlenmiş ve sorgulanabilir hale getirilmiştir. Dile kolay tamı tamına 20 milyon veri girilmiş sisteme.
“Projenin II. Aşamasında ise, I. Aşamada tespit edilip elektronik ortama aktarılan veri ve belgelerin %50’si, yine bu aşamada proje için özel olarak tasarlanan ve geliştirilen Kıbrıs Vakıftan Bilgi Sistemine (KIVABİS) yüklenmiş ve ait oldukları vakıflarla ve birbirleriyle ilişkilendirilmesi olmuştur.” … (devam edecek)
Ata ATUN
e-mail: ata.atun@atun.com veya ata.atun@gmail.com
http://www.ataatun.org
Facebook: Ata Atun
2 Mayıs 2016
